Forum Szkolne

Informacje ogólne
Romantyzm, prąd ideowy, literacki i artystyczny w Europie, przeszczepiony także do niektórych krajów kontynentu amerykańskiego. Za okres trwania romantyzmu (łącznie z tzw. preromantyzmem i romantyzmem schyłkowym) przyjmuje się zazwyczaj czas między Wielką Rewolucją Francuską a Wiosną Ludów. W poszczególnych krajach granice te były różne.


W Polsce przywykło się ustalać początek romantyzmu od 1822, kiedy to wydano tom I Poezji A. Mickiewicza, w którym znalazł się jego głośny cykl poetycki Ballady i romanse (1819-1821). Pierwszy etap romantyzmu zakończył się po upadku powstania listopadowego, następne trwały do 1863 (powstanie styczniowe).
Cechy charakterystyczne prądu
Decydujący wpływ na kształtowanie się tego prądu wywarły przemiany cywilizacyjne, społeczne, polityczne, filozoficzne i obyczajowe zapoczątkowane przez rewolucję 1789 we Francji. Romantyzm połączył oświeceniową tradycję z antyfeudalnymi hasłami demokratycznymi, przyznającymi wolnej jednostce ludzkiej prawo do decydowania o swym losie i do buntu przeciwko społeczeństwu, co przyczyniło się do powstania typu romantycznego bohatera.


Równocześnie rozwijała się nowoczesna świadomość narodowa, nadając romantyzmowi w poszczególnych krajach barwę patriotyczną. Zwrócono się ku historii (głównie średniowiecznej), postrzeganej z sentymentem, ale zarazem odbieranej jako proces zawiły, dramatyczny, a nawet tragiczny, wymagający licznych krwawych ofiar (np. polski mesjanizm). Hołdowano postawom konserwatywno-religijnym i zachowawczo-narodowym bądź liberalno-rewolucyjnym.


W opozycji do dotychczasowej kultury dworskiej i stanowej romantycy sięgali do zasobów ludowych, współtworząc nowożytną kulturę mieszczańską, która ukształtowała ostatecznie oblicze kulturowe XIX w.
Romantyczna filozofia
Romantyzm odnosił się z niechęcią do takich przejawów oświecenia, jak materializm, racjonalizm czy libertynizm, dając pierwszeństwo emocjonalnemu stosunkowi do świata, nierzadko w formie spirytualistycznej i mistycznej. Głównym motorem przemian dziejowych oraz natury stał się Duch, uosabiający wolność indywidualną i narodową, powszechną miłość, jedność świata i Boga, czemu sprzyjała m.in. filozofia G.W.F. Hegla, braci F.Schlegla i A.W. Schlegla, F.W.J. Schellinga.


Romantyczni twórcy poszukiwali zarówno prawdy o ziemskiej, widzialnej rzeczywistości, jak i idei niedostępnych zmysłom, ponadczasowych i uniwersalnych. Dlatego bohater romantyczny był osobowością osamotnioną, rozdartą między niebem i ziemią, w niezmierzonym kosmosie, walczącą z Bogiem (choć zarazem uznającą jego wielkość), z przeznaczeniem, społeczeństwem i nieuchronnością historycznych przemian (bajronizm, prometeizm, wallenrodyzm).


Cechy literatury romantycznej
Literatura miała przede wszystkim wyrażać indywidualne cechy myślenia jednostki twórczej, występując zarazem w imieniu zbiorowości, społeczeństwa, narodu, przy czym poeta kreował się na jego przywódcę, proroka, wieszcza, geniusza zdolnego wszystko przeniknąć. Pomagała mu w tym wyobraźnia i nieskrępowane natchnienie, co prowadziło niekiedy do frenezji (świat przedstawiony jako szaleństwo zbrodni, namiętności, okropności i immoralizmu uwolnionego od rozumowych przesłanek).


W przeciwieństwie do oświecenia, romantyzm zdystansował się od klasycznych wzorców literatury antycznej (tzw. literatura Południa), przeciwstawiając im "literaturę Północy": tradycje narodowe (szczególnie związane ze średniowieczem), twórczość ludową (np. ballada), mitologie ludów Europy, motywy orientalne i biblijne swoiście interpretowane.


Ewolucji uległy także formy literackie, powstały nowe gatunki mieszane, jak poemat dygresyjny, powieść poetycka i powieść historyczna, której twórcą był W. Scott (tzw. walterskotyzm). W Anglii tendencje preromantyczne pojawiły się od poł. XVIII w., szczególnie w wierszach R. Burnsa i W. Blake'a.


Romantyzm w literaturze europejskiej i amerykańskiej
Za pierwszą wyraźną manifestację nowego prądu uznano zbiór Lyrical Ballads, w którym znalazły się utwory poetów tzw. Szkoły Jezior (W. Wordsworth, S.T. Coleridge) - szczególnie jego drugie wydanie (1800), we wstępie do którego Wordsworth zawarł romantyczne pojmowanie liryki. Do wybitnych twórców angielskiego romantyzmu należeli: P.B. Shelley, J. Keats, G. Byron, wywierający znaczny wpływ na literaturę innych krajów, także polską.


W Niemczech prądowi romantyzmu torował drogę preromantyczny ruch literacki Sturm und Drang, rozwijający się 1763-1785, występujący przeciwko klasycystycznemu racjonalizmowi, popierający powrót do źródeł ludowych i narodowych. Kierunek ten stworzył typ bohatera romantycznego, protestującego przeciwko ograniczeniom społeczno-moralnym, np. głośna powieść J.W. Goethego Cierpienia młodego Wertera (1774), od której pochodzi rozpowszechniony w innych krajach tzw. werteryzm.


Najwybitniejszymi twórcami niemieckiego romantyzmu obok J.W. Goethego i F. Schillera byli: L. Tieck, E.T.A. Hoffman, J. von Eichendorff, L.A. von Arnim, A. von Chamisso, F. Hölderlin, H. Heine, Novalis. We Francji romantyzm powstał m.in. pod wpływem pism G. de Staël, zwłaszcza zbioru O Niemczech (1813), propagującego romantyzm niemiecki.


Za manifest prądu uważa się przedmowę V. Hugo do dramatu Cromwell (1827). Wybitnymi twórcami romantycznymi byli: A. de Musset, A. de Lamartine, A. de Vigny, G. Sand, G. de Nerval, Stendhal.


W literaturze rosyjskiej romantyzm wystąpił w twórczości dekabrystów, A.S. Puszkina, M.J. Lermontowa, F.I. Tiutczewa, N.W. Gogola.


Wśród romantycznych pisarzy amerykańskich wymienia się E.A. Poego, R.W. Emersona, H. Melville'a.