Forum Szkolne

Barok, kierunek we wszystkich dziedzinach sztuki, występujący w Europie, a następnie w Ameryce Południowej od końca XVI w. do 1. połowy XVIII w. Najwcześniej został ukształtowany we Włoszech (manieryzm, marinizm) i w Hiszpanii (konceptyzm, gongoryzm), najszybciej wygasł we Francji (połowa XVII w.), gdzie zapanował klasycyzm.


W Polsce przyjęto, że barok składał się z trzech podokresów: późny renesans–wczesny barok (1580-1620), dojrzały barok (ok. 1620-1680), późny barok–początki oświecenia (ok. 1680-1764).


Literatura barokowa zerwała z renesansową przejrzystością i funkcjonalnością formy, a także z dążeniem do harmonii. Barok był prądem syntetyzującym wiele tendencji, niekiedy sprzecznych, np. wyrażanie uczuć religijnych w konwencji sensualistyczno-erotycznej, libertynizm części poezji francuskiej obok poezji metafizycznej, średniowieczny alegoryzm sąsiadujący z ozdobnym, przesadnie metaforyzowanym językiem, pełnym nierzadko radykalnych antytez i wyszukanych sformułowań (np. francuski styl dworski préciosité), nawiązujące do klasycyzmu formy, zakłócone i zdynamizowane przez kontrasty i dysonanse, współistnienie motywów biblijnych, mitologicznych, fantastycznych i realistyczno-naturalistycznych.


Najwybitniejszymi teoretykami literackiego baroku byli: we Włoszech - E. Tesauro, w Hiszpanii - B. Gracián y Morales, w Polsce - K.M. Sarbiewski. Uprawiano tradycyjne gatunki literackie: elegię, sielankę, hymn oraz różne formy dworskiej poezji retorycznej.


W poszczególnych krajach pojawiły się zjawiska charakterystyczne dla różnych kultur i tradycji, np. we Włoszech - marinizm, w Hiszpanii i Włoszech - konceptyzm, w Hiszpanii - gongoryzm, w Anglii - eufuizm. Na literatury różnych krajów wywarł wpływ hiszpański mistycyzm, np. metafizyczni poeci angielscy (J. Donne i inni).


Motywy religijne łączono chętnie z mitologicznymi, popularne były wątki przygodowe, awanturnicze, fantastyczne i rycerskie oraz historyczne, np. głośny poemat epicki T. Tassa Gofred, abo Jeruzalem wyzwolona (1575, wydany 1581, przekład polski P. Kochanowskiego 1618). W dziedzinie epiki uprawiano romanse rycerskie i pastoralne, rozwijało się pamiętnikarstwo i relacje z podróży, wielki dramat (m.in. W. Shakespeare, Lope de Vega, Calderón, w Polsce J. Kochanowski) obok widowisk ludowo-jarmarcznych typu commedia dell`arte.


W Polsce barok w poezji rozpoczął się w twórczości poetyckiej M. Sępa-Szarzyńskiego i S. Grabowieckiego, którzy nie poszukiwali już (jak ich renesansowi poprzednicy) ziemskiego szczęścia i harmonii, koncentrując się na zagadnieniach metafizycznych, przemijaniu i śmierci w trudnej, intelektualnej formie odzwierciedlającej dramatyczną złożoność świata.


Kontynuowali ten nurt m.in.: S. Grochowski, K. Twardowski i W. Kochowski. Przeciwstawną postawę reprezentowała tzw. poezja światowych rozkoszy (H. Morsztyn, S. Twardowski, J.A. Morsztyn, S. Zimorowic),Prozę zdominowała twórczość polemiczno-religijna, podejmująca problemy walki kontrreformacji z reformacją po soborze trydenckim (np. P. Skarga), a także okolicznościowa, kaznodziejska, gawędziarsko-pamiętnikarska. Epikę wierszowaną reprezentował m.in. W. Potocki (Wojna chocimska 1670-1674, wyd. 1850), a nurt mieszczańsko-plebejski utwory sowizdrzalskie, np. Jana z Kijan. zafascynowania zmysłowym obrazem świata i miłości.


Pośrednie stanowisko zajmowała poezja ziemiańska (m.in. A. i P. Zbylitowscy, K. Miaskowski). Poezja mieszczańsko-plebejska koncentrowała się na problemach społecznych oraz pracy ludzkiej (A. Władysławiusz, Jan z Kijan, W. Roździeński).


Prozę zdominowała twórczość polemiczno-religijna, podejmująca problemy walki kontrreformacji z reformacją po soborze trydenckim (np. P. Skarga), a także okolicznościowa, kaznodziejska, gawędziarsko-pamiętnikarska. Epikę wierszowaną reprezentował m.in. W. Potocki (Wojna chocimska 1670-1674, wydana 1850), a nurt mieszczańsko-plebejski utwory sowizdrzalskie, np. Jana z Kijan.


W okresie zaostrzonej kontrreformacji i w czasach saskich pojawiły się kłopoty z cenzurą dzieł przeciwstawiających się klerykalnej wizji świata. Język literatury stawał się coraz bardziej manieryczny (m.in. makaronizmy), dlatego oświecenie traktowało barok jako epokę złych gustów, a nawet ciemnoty. Obecnie twórczość barokowa, zarówno europejska, jak i polska, budzi zainteresowanie i jest wznawiana.